Steen van ruim 1700 miljoen jaar oud gevonden in Nooitgedacht

NOOITGEDACHT - Kraanmachinist Rick Joling van aannemer VDM Woningen stuitte tijdens graafwerkzaamheden in de wijk Nooitgedacht op een steen, die een klein eindje boven de grond uitstak.

De steen moest uit de grond, maar dat bleek een behoorlijke klus te zijn. Hoe meer zand hij verwijderde hoe groter de steen werd. Na een inspannende klus wist hij de gigantische kei uit de bouwput te verwijderen en besloot hij toch maar zijn baas te bellen, dat hij een behoorlijke kei had gevonden. Dat het een bijzondere vondst was kwamen ze later achter. 

Het hart van Harry Huisman, conservator geologie in het Hunebedcentrum, ging sneller kloppen bij het aanzien van de steen. ,,Dit is een nebulitisch magmatiet. Dat is een steensoort die op zeer grote diepte in de aardkorst wordt gevormd door hoge druk en temperaturen. Een metamorf gesteente dat sterk op graniet lijkt. Sterker nog, dit is een schoolvoorbeeld van het eindstadium van de kringloop in gesteenten. Migmatiet is een menggneis die in allerlei varianten op zeer grote diepte in de aardkorst ontstaat, terwijl er gelijktijdig sprake is van hooggebergtevorming. Bij plaatbotsingen worden gesteenten als klei via allerlei tussenstadia naar zeer grote diepte de aardkorst ingeperst. Hierbij moet je denken aan 20 tot 60 kilometer. Druk en verhoogde temperatuur zorgen ervoor dat gesteenten veranderen, ze metamorfoseren tot volkomen nieuwe gesteenten. Via het rijtje klei, kleisteen, leisteen, glimmerschist, gneis, migmatietgneis kom je uiteindelijk bij nebuliet uit. In deze naam zit het woord ‘nebula’ wat nevel of mist betekent. Dat is precies waar je bij de kei van Nooitgedacht tegen aan kijkt. Je kijkt naar een metamorf gesteente, maar het beeld is zo mistig geworden, dat je van een gneis niet langer kunt spreken, maar van een voorstadium van graniet. Door de grootte van de steen is pas duidelijk te zien dat je met een nebulietische migmatiet te maken hebt. Zou je een handstuk met de hamer van de steen afslaan, dan denk je een stuk graniet in handen te hebben. Het is een van de mooiste voorbeelden van een kringloopgesteente, die ik de laatste jaren gezien heb”, vertelt Huisman wijzend op de strepen graniet die in de kei te zien zijn en de kei bijzonder maakt. ,,Maar er is nog iets. De leeftijd. De steen is afkomstig uit Zweden en is tussen de 1700 en 2000 miljoen jaren oud. Van het hooggebergte is niets meer over. Wat we ervan in Zweden zien, zijn alleen de wortels van dat oude gebergte.”

Vanuit Zweden naar Nooitgedacht

De steen heeft volgens Huisman een lange weg afgelegd voordat deze terecht kwam in Drenthe. Vanuit de Zweedse hooggebergten is het zo’n 176.000 jaar geleden naar de Hondsrug afgegleden en hier dus in Nooitgedacht terechtgekomen.” Huisman loopt om de steen heen en wijst dat aan deze zijde ook nog iets moois aan de kei te zien is. ,,Eén kant van de steen is volkomen vlak afgeschuurd. het lijkt daarmee op een gletsjerbodemsteen. De rest van de kei is niet of nauwelijks afgerond. Daarom denk ik dat het geen gletsjerbodemsteen is, maar dat we hier te maken hebben met een stuk rots dat in de voorlaatste ijstijd door het vastgevroren gletsjerijs uit het rotsverband in Zweden is losgebroken, waar het deel uit maakte van eerder door ijs volkomen afgeschuurde rotsformaties. De steen is door een proces dat in de geologie ‘plucking’ genoemd wordt uit de rotsondergrond opgenomen. De steen is vrijwel zonder contact met de ondergrond naar ons land vervoerd, vandaar dat verdere afschuring is uitgebleven. We kijken in Nooitgedacht tegen een steenvlak aan dat ooit deel van het oorspronkelijke rotsoppervlak uitmaakte, dat ongeveer 176.000 jaar geleden zeker nog een vast onderdeel was van de rotsondergrond in Zweden.”

Prominente plek

En volgens Huisman is er nog een bijzonderheid. ,,Er zitten edelstenen in”, zegt hij wijzend op twee rode puntjes op de steen. ,,Dat is rode granaat. Het zijn edelstenen zonder edelsteenkwalitieit. Al deze elementen zorgen ervoor dat we met een geotopisch object te maken, uniek binnen het Geopark de Hondsrug, en een paar ton zwaar”, besluit Huisman enthousiast. De conservator vindt dat de steen bewaard moet blijven en een mooie plek vlak bij de vindplaats moet krijgen. Een kunstenaar die belangstelling had en de steen wilde vergruizen, maakt daarom weinig kans. Wethouder Ivo Berghuis van de gemeente Aa en Hunze is ook blij met de steen. ,,Het is een bijzondere vondst. Samen met de inwoners van de wijk gaan we een mooie prominente locatie in de omgeving zoeken. Het is een stukje cultureel erfgoed dat boven de grond is gekomen. We zullen daarom bij de steen een bord plaatsen waarmee we het verhaal van de steen zullen vertellen.”

Bijzondere vondst

Voor de aannemer was het opgraven van de steen ook een bijzondere ervaring. Niet bij alle bouwprojecten komt iets bijzonders uit de grond. De aannemer was eerder eens op een Friese terp gestuit en op resten van een oude Saksische boerderij. Dit was de derde bijzondere vondst die de Friese aannemer, die sinds 1880 woningen bouwt, meemaakte.